در روزی چون امروز، ۱۷ تیرماه ۱۳۲۵ هجری شمسی، خالو حسین بردخونی، یکی از چهره‌های ماندگار تاریخ مبارزات مردمی جنوب ایران چشم از جهان فروبست. او که در میان مردم جنوب به عنوان «خالوحسین فولادی» نیز شناخته می‌شود، نمادی از استقامت و حماسه در برابر بیگانگان بود.
خالو حسین در سال ۱۲۴۷ خورشیدی (برابر با ۱۲۸۵ قمری / ۱۸۶۸ میلادی) در بردخون، از توابع شهرستان دیر استان بوشهر به دنیا آمد. منطقه‌ای که در آن دوران جزئی از دشتی محسوب می‌شد و خاستگاه بسیاری از بزرگان دینی و مبارزان میهن‌دوست بود.
از نخستین کنش‌های سیاسی و نظامی خالوحسین، همراهی با آزادی‌خواهان در جریان استبداد صغیر محمدعلی شاه در سال ۱۳۲۷ قمری بود؛ جایی که با پیوستن به مبارزات مشروطه‌خواهان به رهبری سید مرتضی علم‌الهدی اهرمی، نقش‌آفرینی مؤثری در استقرار مشروطه در بوشهر داشت.
نقش برجسته او در تاریخ، بیش از هر چیز به مقاومت در برابر ارتش بریتانیا در جریان جنگ جهانی اول بازمی‌گردد. در سال ۱۲۹۴ خورشیدی، با پیروی از فتاوای مراجع بزرگ نجف مانند آیت‌الله میرزا محمدتقی شیرازی و آیات بوشهر چون آیت‌الله بلادی و شیخ عبدالنبی بحرانی، خالوحسین در رأس نیروهای دشتی به یاری رئیس‌علی دلواری و تنگستانی‌ها شتافت. پس از شهادت رئیس‌علی، فرماندهی جنگ را ادامه داد، تا سرانجام زخمی و اسیر شد، اما پس از یک سال اسارت، آزاد گردید.
در سال ۱۳۰۸ خورشیدی نیز بار دیگر در خط مقدم ایستادگی قرار گرفت. این بار در برابر دولت مرکزی پهلوی که در پی خلع سلاح ایلات و عشایر جنوب بود. خالو حسین، با وجود تهدیدات، تن به تسلیم نداد و همراه با خوانین منطقه وارد نبردی مسلحانه با ارتش شد. نتیجه این مقاومت، بازداشت و ۱۸ ماه زندان برای او بود.
این مبارز نستوه، پس از عمری پُر از مجاهدت و مقاومت، سرانجام در ۱۷ تیرماه ۱۳۲۵ خورشیدی (برابر با ۷ شعبان ۱۳۶۵ قمری) دار فانی را وداع گفت. پیکر او، بنا به وصیتش، در جوار بارگاه امیرالمؤمنین علی(ع) در وادی‌السلام نجف اشرف آرام گرفت.
نام و یاد خالو حسین در جنوب ایران زنده مانده است. تندیس‌هایی از او در میدان ورودی شهر بردخون و همچنین در میدان خالوحسین در خورموج نصب شده‌اند؛ نمادهایی که یادآور نقش برجسته او در تاریخ مقاومت جنوب هستند.
کتابچه‌ای نخستین بار در سال ۱۳۷۵ توسط سید قاسم یاحسینی درباره او منتشر شد، اما هنوز خالو حسین چنان که باید در روایت‌های رسمی و درسی تاریخ معاصر ایران بازتاب نیافته است.
یاد خالو حسین، این شیرمرد جنوب، در سالروز کوچش گرامی باد.
